การตั้งประเด็นปัญหาหรือตั้งคำถาม

การใช้คำถามเป็นเทคนิคสำคัญในการเสาะแสวงหาความรู้ที่มีประสิทธิภาพ  เป็นกลวิธีการสอนที่ก่อให้เกิดการเรียนรู้ที่พัฒนาทักษะการคิด  การตีความ  การไตร่ตรอง 

การถ่ายทอดความคิด  สามารถนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงและปรับปรุงการจัดกระบวนการเรียนรู้ได้เป็นอย่างดี  

      การถามเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการเรียนรู้  ช่วยให้ผู้เรียนสร้างความรู้  ความเข้าใจ และพัฒนาความคิดใหม่ ๆ กระบวนการถามจะช่วยขยายทักษะการคิด  ทำความเข้าใจให้กระจ่าง  ได้ข้อมูลป้อนกลับทั้งด้านการเรียนการสอน  ก่อให้เกิดการทบทวน  การเชื่อมโยงระหว่างความคิดต่าง ๆ  ส่งเสริมความอยากรู้อยากเห็นและเกิดความท้าทาย

     การสังเกต (Observation) วิธีการทางวิทยาศาสตร์มักจะเริ่มจากการสังเกตปรากฏการณ์ต่างๆ ที่อยู่รอบๆ ตัวเรา  เมื่อได้ข้อสังเกตบางอย่างที่เราสนใจจะทำให้ได้สิ่งที่ตามมา

คือ ปัญหา (Problem) เช่น   การสังเกต 

ต้นหญ้าใต้ต้นไม้ใหญ่ หรือต้นหญ้าที่อยู่ใต้หลังคามักจะไม่งอกงาม  ส่วนต้นหญ้าในบริเวณใกล้เคียงกันที่ได้รับแสงเจริญงอกงามดี

การตั้งปัญหา

"แสงแดดมีส่วนเกี่ยวข้องกับการเจริญงอกงามของต้นหญ้าหรือไม่"

"แบคทีเรียในจานเพาะเชื่อเจริญช้าไม่งอกงามถ้ามีราสีเขียวอยู่ในจานเพาะเชื้อนั้น"

"การตั้งปัญหานั้นสำคัญกว่าการแก้ปัญหา"  เพราะ การตั้งปัญหาที่ดีและชัดเจนจะทำให้ผู้ตั้งปัญหาเกิดความเข้าใจและมองเห็นลู่ทางของการค้นหาคำตอบเพื่อแก้ปัญหาที่ตั้งขึ้น

ดังนั้นจึงต้องหมั่นฝึกการสังเกตสิ่งที่สังเกตนั้น

เป็นอะไร? เกิดขึ้นเมื่อไร? เกิดขึ้นที่ไหน? เกิดขึ้นได้อย่างไร? ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น?

ระดับของการตั้งคำถาม

การตั้งคำถามมี  2  ระดับ  คือ  คำถามระดับพื้นฐาน และคำถามระดับสูง  ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้

1)  คำถามระดับพื้นฐาน เป็นการถามความรู้  ความจำ  เป็นคำถามที่ใช้ความคิดทั่วไป หรือความคิดระดับต่ำ ใช้พื้นฐานความรู้เดิมหรือสิ่งที่ประจักษ์ในการตอบ  เนื่องจาก

เป็นคำถามที่ฝึกให้เกิดความคล่องตัวในการตอบ  คำถามในระดับนี้เป็นการประเมินความพร้อมของผู้เรียนก่อนเรียน วินิจฉัยจุดอ่อน – จุดแข็ง  และสรุปเนื้อหาที่เรียนไปแล้ว  คำถาม

ระดับพื้นฐานได้แก่
1.1)  คำถามให้สังเกต เป็นคำถามที่ให้ผู้เรียนคิดตอบจากการสังเกต  เป็นคำถามที่ต้องการให้ผู้เรียนใช้ประสาทสัมผัสทั้งห้าในการสืบค้นหาคำตอบ  คือ  ใช้ตาดู  มือ

สัมผัส  จมูกดมกลิ่น  ลิ้นชิมรส  และหูฟังเสียง  ตัวอย่างคำถาม  เช่น

-  เมื่อนักเรียนฟังเพลงนี้แล้วรู้สึกอย่างไร

-  ภาพนี้มีลักษณะอย่างไร

-  สารเคมีใน  2  บีกเกอร์  ต่างกันอย่างไร

-  พื้นผิวของวัตถุเป็นอย่างไร

1.2)  คำถามทบทวนความจำ เป็นคำถามที่ใช้ทบทวนความรู้เดิมของผู้เรียน  เพื่อใช้เชื่อมโยงไปสู่ความรู้ใหม่ก่อนเริ่มบทเรียน  ตัวอย่างคำถาม  เช่น

- วันวิสาขบูชาตรงกับวันใด

- ดาวเคราะห์ดวงใดที่มีขนาดใหญ่ที่สุด

- ใครเป็นผู้แต่งเรื่องอิเหนา

- เมื่อเกิดอาการแพ้ยาควรโทรศัพท์ไปที่เบอร์ใด

1.3)  คำถามที่ให้บอกความหมายหรือคำจำกัดความ เป็นการถามความเข้าใจ  โดยการให้บอกความหมายของข้อมูลต่าง ๆ  ตัวอย่างคำถาม  เช่น

-   คำว่าสิทธิมนุษยชนหมายความว่าอย่างไร

-   ภาษีเงินได้บุคคลธรรมดาคืออะไร

-   สถิติ (Statistics)  หมายความว่าอย่างไร

-   บอกความหมายของ  Passive  Voice

1.4)  คำถามบ่งชี้หรือระบุ เป็นคำถามที่ให้ผู้เรียนบ่งชี้หรือระบุคำตอบจากคำถามให้ถูกต้อง  ตัวอย่างคำถาม เช่น

-   ประโยคที่ปรากฏบนกระดานประโยคใดบ้างที่เป็น Past  Simple  Tense

-   คำใดต่อไปนี้เป็นคำควบกล้ำไม่แท้

-   ระบุชื่อสัตว์ที่มีกระดูกสันหลัง

-   ประเทศใดบ้างที่เป็นสมาชิก APEC

2)  คำถามระดับสูง เป็นการถามให้คิดค้น  หมายถึง  คำตอบที่ผู้เรียนตอบต้องใช้ความคิดซับซ้อน  เป็นการส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์และกระตุ้นให้ผู้เรียนสามารถใช้สมอง

ซีกซ้ายและซีกขวาในการคิดหาคำตอบ  โดยอาจใช้ความรู้หรือประสบการณ์เดิมมาเป็นพื้นฐานในการคิดและตอบคำถาม  ตัวอย่างคำถามระดับสูงได้แก่

2.1)  คำถามให้อธิบาย เป็นการถามโดยให้ผู้เรียนตีความหมาย  ขยายความ  โดยการให้อธิบายแนวคิดของข้อมูลต่าง ๆ  ตัวอย่างคำถาม เช่น

-   เพราะเหตุใดใบไม้จึงมีสีเขียว

-   นักเรียนควรมีบทบาทหน้าที่ในโรงเรียนอย่างไร

-   ชาวพุทธที่ดีควรปฏิบัติตนอย่างไร

-   นักเรียนจะปฏิบัติตนอย่างไรจึงจะทำให้ร่างกายแข็งแรง

2.2)  คำถามให้เปรียบเทียบ เป็นการตั้งคำถามให้ผู้เรียนสามารถจำแนกความเหมือน – ความแตกต่างของข้อมูลได้  ตัวอย่างคำถาม  เช่น

-   พืชใบเลี้ยงคู่ต่างจากพืชใบเลี้ยงเดี่ยวอย่างไร

-   จงเปรียบเทียบวิถีชีวิตของคนไทยในภูมิภาคต่าง ๆ ของประเทศไทย

-   DNA  กับ  RNA  แตกต่างกันหรือไม่  อย่างไร

-   สังคมเมืองกับสังคมชนบทเหมือนและต่างกันอย่างไร

2.3)  คำถามให้วิเคราะห์ เป็นคำถามให้ผู้เรียนวิเคราะห์  แยกแยะปัญหา  จัดหมวดหมู่  วิจารณ์แนวคิด หรือบอกความสัมพันธ์และเหตุผล  ตัวอย่างคำถาม เช่น

-   อะไรเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะโลกร้อน

-   วัฒนธรรมแบ่งออกเป็นกี่ประเภท  อะไรบ้าง

-   สาเหตุใดที่ทำให้นางวันทองถูกประหารชีวิต

-   การติดยาเสพติดของเยาวชนเกิดจากสาเหตุใด

2.4)  คำถามให้ยกตัวอย่าง เป็นการถามให้ผู้เรียนใช้ความสามารถในการคิด  นำมายกตัวอย่าง  ตัวอย่างคำถาม เช่น

-   ร่างกายขับของเสียออกจากส่วนใดบ้าง

-   ยกตัวอย่างการเคลื่อนที่แบบโปรเจกไตล์

-   หินอัคนีสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างไรบ้าง

-   อาหารคาวหวานในพระราชนิพนธ์กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานได้แก่อะไรบ้าง

2.5)  คำถามให้สรุป เป็นการใช้คำถามเมื่อจบบทเรียน  เพื่อให้ทราบว่าผู้เรียนได้รับความรู้หรือมีความก้าวหน้าในการเรียนมากน้อยเพียงใด  และเป็นการช่วยเน้นย้ำ

ความรู้ที่ได้เรียนไปแล้ว  ทำให้สามารถจดจำเนื้อหาได้ดียิ่งขึ้น  ตัวอย่างคำถาม  เช่น

-   จงสรุปเหตุผลที่ทำให้พระเจ้าตากสินทรงย้ายเมืองหลวง

-   เมื่อนักเรียนอ่านบทความเรื่องนี้แล้วนักเรียนได้ข้อคิดอะไรบ้าง

-   จงสรุปแนวทางในการอนุรักษ์ทรัพยากรน้ำเพื่อให้เกิดคุณค่าสูงสุด

-   จงสรุปขั้นตอนการทำผ้าบาติค

2.6)  คำถามเพื่อให้ประเมินและเลือกทางเลือก เป็นการใช้คำถามที่ให้ผู้เรียนเปรียบเทียบหรือใช้วิจารณญาณในการตัดสินใจเลือกทางเลือกที่หลากหลาย  ตัวอย่าง

คำถามเช่น

-   การว่ายน้ำกับการวิ่งเหยาะ  อย่างไหนเป็นการออกกำลังกายที่ดีกว่ากัน  เพราะเหตุใด

-   ระหว่างน้ำอัดลมกับนมอย่างไหนมีประโยชน์ต่อร่างกายมากกว่ากัน  เพราะเหตุใด

-   ดินร่วน  ดินทราย  และดินเหนียว  ดินชนิดใดเหมาะแก่การปลูกมะม่วงมากกว่ากันเพราะเหตุใด

-   ไก่ทอดกับสลัดไก่  นักเรียนจะเลือกรับประทานอาหารชนิดใด  เพราะเหตุใด

2.7)  คำถามให้ประยุกต์ เป็นการถามให้ผู้เรียนใช้พื้นฐานความรู้เดิมที่มีอยู่มาประยุกต์ใช้ในสถานการณ์ใหม่หรือในชีวิตประจำวัน  ตัวอย่างคำถามเช่น

-   นักเรียนมีวิธีการประหยัดพลังงานอย่างไรบ้าง

-   เมื่อนักเรียนเห็นเพื่อนในห้องขาแพลง  นักเรียนจะทำการปฐมพยาบาลอย่างไร

-   นักเรียนนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิตประจำวันอย่างไรบ้าง

-   นักเรียนจะทำการส่งข้อความผ่านทางอีเมลล์ได้อย่างไร

2.8)  คำถามให้สร้างหรือคิดค้นสิ่งใหม่ ๆ  หรือผลิตผลใหม่ ๆ เป็นลักษณะการถามให้ผู้เรียนคิดสร้างสรรค์ผลงานใหม่ ๆ ที่ไม่ซ้ำกับผู้อื่นหรือที่มีอยู่แล้ว  ตัวอย่าง

คำถามเช่น

-   กระดาษหนังสือพิมพ์ที่ไม่ใช้แล้ว  สามารถนำไปประดิษฐ์ของเล่นอะไรได้บ้าง

-   กล่องหรือลังไม้เก่า ๆ สามารถดัดแปลงกลับไปใช้ให้เกิดประโยชน์ได้อย่างไร

-   เสื้อผ้าที่ไม่ใช้แล้ว  นักเรียนจะนำไปดัดแปลงเป็นสิ่งใดเพื่อให้เกิดประโยชน์

-   นักเรียนจะนำกระดาษที่ใช้เพียงหน้าเดียวมาประดิษฐ์เป็นสิ่งใดบ้าง

การตั้งคำถามระดับสูงจะทำให้ผู้เรียนเกิดทักษะการคิดระดับสูง  และเป็นคนมีเหตุผล  ผู้เรียนไม่เพียงแต่จดจำความรู้  ข้อเท็จจริงได้อย่างเดียวแต่สามารถนำความรู้ไปใช้

ในการแก้ปัญหา  วิเคราะห์ และประเมินสิ่งที่ถามได้  นอกจากนี้ยังช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจสาระสำคัญของเรื่องราวที่เรียนได้อย่างถูกต้อง

และกระตุ้นให้ผู้เรียนค้นหาข้อมูลมาตอบคำถามด้วยตนเอง การตอบคำถามระดับสูง  ผู้สอนต้องให้เวลาผู้เรียนในการคิดหาคำตอบเป็นเวลามากกว่าการตอบคำถามระดับพื้นฐาน

เพราะผู้เรียนต้องใช้เวลาในการคิดวิเคราะห์อย่างลึกซึ้งและมีวิจารณญาณในการตอบคำถาม  ความผิดพลาดอย่างหนึ่งของการตั้งคำถามคือ  การถามแล้วต้องการคำตอบในทันที

โดยไม่ให้เวลาผู้เรียนในการคิดหาคำตอบ